მიხეილ ხაჩიძე

 

აშშ-ის პრეზიდენტ დონალდ ტრამპის ბოლო პერიოდის განცხადებები უკრაინის კონფლიქტის დასრულების შესახებ, განსაკუთრებით კი ომის დასრულების მიზნით შედგენილი 28-გვერდიანი გეგმა, გლობალურ პოლიტიკაში შოკის ტალღას ქმნის. ეს ინიციატივა, რომელიც მიზნად ისახავს საომარი მოქმედებების სწრაფ შეწყვეტას, ერთდროულად აღძრავს როგორც იმედს დაღლილ ხალხებში, ასევე ღრმა შეშფოთებას კიევში, ბრიუსელსა და ნატოს წევრ სახელმწიფოებში. ტრამპის ხედვა, არსებითად, ეწინააღმდეგება ბაიდენის ადმინისტრაციის კურსს და აშშ-ის საგარეო პოლიტიკის რადიკალურ გადახედვას მოასწავებს, რაც ევროპის უსაფრთხოების არქიტექტურას კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს.

 

ტრამპის ცნობილი განცხადებები: „მოლაპარაკება და ომის დასრულება 24 საათში“

 

ტრამპის რიტორიკა უკრაინის თემაზე ორიენტირებულია ეფექტიანობასა და სისწრაფეზე. მისი მთავარი თეზისი მარტივია: მას, როგორც ძლიერ მომლაპარაკებელს, შეუძლია კონფლიქტის დასრულება „24 საათში“. ეს დაპირება ეფუძნება უკრაინასა და რუსეთზე ზეწოლის უნიკალურ ბერკეტს.

ტრამპი არ მალავს, რომ მისი მთავარი ბერკეტი იქნება ფინანსური და სამხედრო დახმარების შეწყვეტის საფრთხე უკრაინისთვის. „თუ ისინი (უკრაინა) არ დასხდებიან მოლაპარაკების მაგიდასთან, დახმარების ონკანი დაიხურება“, – ეს არის მისი პოზიციის მთავარი არსი.

მეორე მხრივ, ის აცხადებს, რომ რუსეთზეც განხორციელდება ზეწოლა სანქციების შენარჩუნების ან გაძლიერების მუქარით, თუ მოსკოვი მოლაპარაკებებს თავს აარიდებს. ამასთანავე, ის აგრძელებს ევროპის კრიტიკას იმის გამო, რომ, მისი აზრით, ევროპული ქვეყნები არ არიან სამართლიანად ჩართულნი უკრაინის დახმარების ტვირთის გაზიარებაში.

ანალიტიკოსთა აზრით, ტრამპის ეს მიდგომა უფრო მეტად ჰგავს იძულებით დიპლომატიას, ვიდრე ტრადიციულ სამშვიდობო ინიციატივას, რადგან მისი საფუძველი დგას უკრაინისთვის ზეწოლის გაზრდაზე და არა რუსეთის აგრესიული ქმედებების დაგმობაზე.

 

28-გვერდიანი გეგმის ანალიზი: სტატუს კვო აგრესორის სასარგებლოდ

 

ტრამპის გუნდის მიერ შემუშავებული 28-გვერდიანი „სამშვიდობო“ გეგმის დეტალები თუმცა ბოლომდე გასაიდუმლოებულია, მაგრამ პოლიტიკურ წრეებში გამოქვეყნებული ინფორმაციით, მოიცავს რამდენიმე საკვანძო და კონფლიქტურ პუნქტს:

 

1. სამხედრო დახმარების შეჩერება: დაუყოვნებლივ წყდება ლეტალური დახმარების გაგზავნა კიევისთვის. ეს პრაქტიკულად ფრონტის ხაზზე უკრაინის პოზიციების მკვეთრ დასუსტებას გამოიწვევს და მოსკოვს უპირატესობას მიანიჭებს;

2. ტერიტორიული „გაყინვა“: გეგმა, სავარაუდოდ, ითვალისწინებს საომარი მოქმედებების შეჩერებას არსებულ ფრონტის ხაზზე და ოკუპირებული ტერიტორიების სტატუსის დროებით გაყინვას, ანუ დე ფაქტო დათმობას. ეს ნაბიჯი ეწინააღმდეგება საერთაშორისო სამართლის ფუნდამენტურ პრინციპს, რომელიც ძალის გამოყენებით საზღვრების შეცვლას გმობს;

3. უკრაინის ნეიტრალიზაცია: გეგმა მოითხოვს უკრაინისგან უარს ნატოში გაწევრიანების პერსპექტივაზე „უსაფრთხოების გარანტიების“ სანაცვლოდ. ეს, ფაქტობრივად, რუსეთის ერთ-ერთი მთავარი მოთხოვნის დაკმაყოფილებაა და უკრაინას „ნეიტრალურ ბუფერულ ზონად“ აქცევს;

კრიტიკოსები აღნიშნავენ, რომ ეს გეგმა არსებითად ჰგავს „მინსკი 3-ის“ შექმნის მცდელობას, რომელიც აჯილდოებს აგრესორს და ხელს უწყობს რუსეთის მიერ მოპოვებული ტერიტორიული უპირატესობების ლეგიტიმაციას, რაც გრძელვადიან პერსპექტივაში კონფლიქტის მხოლოდ გაყინვას და არა მის გადაჭრას ნიშნავს.

 

უკრაინის პოზიცია: წინააღმდეგობა და შიში

 

კიევი ტრამპის გეგმას კატეგორიული უარით შეხვდა. პრეზიდენტ ზელენსკის ადმინისტრაცია მკაცრად უარყოფს ნებისმიერ წინადადებას, რომელიც გულისხმობს ტერიტორიულ დათმობას, როგორც „მშვიდობის ფასს“. უკრაინის პოზიცია მყარია და ეფუძნება მათ 10-პუნქტიან სამშვიდობო ფორმულას, რომელიც მოითხოვს რუსეთის სრულ გაყვანას, უკრაინის ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენასა და მასზე სამხედრო დანაშაულებისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრებას.

კიევში შიში ორმხრივია: 1. მოკავშირეების ღალატის შიში იმ შემთხვევაში, თუ ამერიკის მხარდაჭერა შეწყდება; 2. შიში იმისა, რომ ტრამპის ადმინისტრაცია მოკავშირის სტატუსიდან დამთმობ მხარედ გადააქცევს უკრაინას.

უკრაინელი ოფიციალური პირები აცხადებენ, რომ „მშვიდობა, რომელიც მიღწეულია საკუთარი ტერიტორიის ან თავისუფლების ფასად, არ არის მშვიდობა, ეს არის კაპიტულაცია“.

დასავლელი ექსპერტების აზრით, ტრამპის პოზიცია საფრთხეს უქმნის არა მხოლოდ სამხედრო სიტუაციას, არამედ უკრაინის სახელმწიფოებრიობის გრძელვადიან პერსპექტივას.

 

ევროპის შეშფოთება და მისი სტრატეგიული გაძლიერება

 

ტრამპის გეგმამ ყველაზე დიდი შეშფოთება ევროპის დედაქალაქებში გამოიწვია, რადგან ის პირდაპირ ეჭვქვეშ აყენებს ამერიკის ერთგულებას ნატოსადმი და ევროპის უსაფრთხოების გარანტიებს.

• აღმოსავლეთ ფლანგი: პოლონეთი და ბალტიისპირეთის ქვეყნები ყველაზე მკაცრად გმობენ ტრამპის ინიციატივას. ისინი მიიჩნევენ, რომ ნებისმიერი დათმობა რუსეთს მხოლოდ გაამხნევებს და გაზრდის აგრესიის რისკს ნატოს წევრების მიმართ. ეს ქვეყნები უკვე აჩქარებენ თავდაცვის ხარჯების ზრდას, რათა შეამცირონ დამოკიდებულება აშშ-ის შესაძლო გასვლის ფონზე;

• დასავლეთი ევროპა: საფრანგეთი და გერმანია თუმცა უფრო დიპლომატიურ ენას იყენებენ, ასევე გამოხატავენ ღრმა შეშფოთებას. ევროკავშირში აქტიურად განიხილება „სტრატეგიული ავტონომიურობის“ ცნების გაძლიერება, რაც გულისხმობს იმას, რომ ევროპამ უნდა შეძლოს საკუთარი თავის დაცვა, თუ ამერიკა გადაწყვეტს „იზოლაციონიზმს“ და უკან დაიხევს გლობალური ლიდერობიდან.

ევროპელი ლიდერები ტრამპის გეგმას აღიქვამენ, როგორც განგაშის ზარს და აჩქარებენ სამხედრო ინდუსტრიული ბაზის მშენებლობას, რათა უზრუნველყონ უკრაინის დახმარებისა და საკუთარი უსაფრთხოების უწყვეტობა.

 

ტრამპის გეგმა – დროებითი ზავი თუ ფუნდამენტური საფრთხე?

 

ტრამპის მიერ წარმოდგენილი „სამშვიდობო“ ინიციატივა, მიუხედავად მისი პოპულარული რიტორიკისა, ანალიტიკურ ჭრილში არ არის მშვიდობის, არამედ გახლავთ ძალისმიერი მოლაპარაკების გეგმა. ის უპირველეს ყოვლისა ეფუძნება უკრაინაზე ზეწოლას, რათა დათმოს ტერიტორიები აგრესორის სასარგებლოდ, სანაცვლოდ კი მიიღოს „მშვიდობის“ დროებითი შესვენება.

უკრაინელი ექსპერტი ვიქტორ სავინოკი მკვეთრ შეფასებას აძლევს ამ სცენარს.

საბოლოო ჯამში, ტრამპის „სამშვიდობო“ გეგმა არის პოლიტიკური დოკუმენტი, რომელიც ომის დასრულებას განიხილავს არა საერთაშორისო სამართლის აღდგენის, არამედ პოლიტიკური გარიგების ჭრილში. მიუხედავად იმისა, რომ ის გვპირდება კონფლიქტის სწრაფ დასრულებას, რეალურად ეს გეგმა საფრთხეს უქმნის არა მხოლოდ უკრაინის სუვერენიტეტს, არამედ დასავლეთის ერთიანობასა და რეგიონულ უსაფრთხოებას. თუ ამ გეგმას განხორციელება უწერია,  მსოფლიო მოწმე გახდება იმისა, თუ როგორ უთმობს დასავლური ალიანსი გზას ახალ გეოპოლიტიკურ რეალობას, სადაც აგრესიას შეიძლება მოჰყვეს ტერიტორიული მოგება, ხოლო მშვიდობა იქნება იძულებითი კომპრომისი.

 

„ქრონიკა+“-მა ინტერვიუ ჩაწერა ერთ-ერთ ცნობილ უკრაინელ ანალიტიკოსთან, სამხედრო-პოლიტიკურ ექსპერტ ვიქტორ სავინოკთან.

სავინოკი მრავალი წელია, სწავლობს რუსეთის სამხედრო შესაძლებლობებს, უკრაინის თავდაცვის დინამიკას და დასავლეთის გადაწყვეტილებების გავლენას კონფლიქტზე. ჩვენი საუბარი მოიცავს როგორც ფრონტის ოპერატიულ მდგომარეობას, ისე იმ გეოპოლიტიკურ თამაშს, რომელიც უკრაინის მომავალს განსაზღვრავს:

 

_ ბატონო ვიქტორ, როგორია დღეს მდგომარეობა ფრონტზე? არის თუ არა რუსეთი შეტევის ინიციატივის დაბრუნების რეალურ ეტაპზე?

_ რუსეთი დღეს ნამდვილად ცდილობს ინიციატივის აღებას, მაგრამ ეს მხოლოდ რაოდენობრივ რესურსს ეყრდნობა. ხარისხობრივად რუსული არმიის მდგომარეობა არ გაუმჯობესებულა. ისინი აგრესიულად აწესებენ მობილიზაციას ოკუპირებულ ტერიტორიებზე და ამით ქმნიან ილუზიას, თითქოს მათ აქვთ „უსასრულო რესურსი“.

რეალობა კი ასეთია: რუსეთს აღარ ჰყავს საკმარისად მომზადებული ოფიცრები, საშუალო რგოლის მეთაურები და ტექნიკა. უკრაინის პრობლემა საპირისპიროა _ ჩვენ გვყავს კადრები, მაგრამ ხშირად არ გვაქვს მათთვის საჭირო რაოდენობის იარაღი და შელახული საბრძოლო ტექნიკის სწრაფად შესაცვლელი რესურსი.

_ თქვენი შეფასებით, როგორი იქნება ზამთარი? მზად არის უკრაინა ახალ მასირებული დარტყმებისთვის?

_ ზამთარი იქნება რთული _ ეს ყველამ იცის. რუსეთი უკვე მიზანმიმართულად უტევს ენერგეტიკულ ინფრასტრუქტურას, რადგან ეს ერთადერთი გზაა მოსახლეობაზე ზეწოლისთვის.

თუმცა ერთი რამ მნიშვნელოვანია: უკრაინა ახლა ბევრად უკეთ არის მომზადებული, ვიდრე 2022-2023 წლებში იყო. საჰაერო თავდაცვა გაძლიერებულია, ჩვენ გვაქვს მეტი სარაკეტო და შემტევითი თუ მომგერიებელი ერთეული. პრობლემა ის არის, რომ ეს საკმარისი არ იქნება, თუ დახმარების ტემპი შენელდება ან სულაც შეწყდება უკრაინის მხარდაჭერა. ენერგეტიკული ზამთრის მთავარი კითხვა ასეთია: შეძლებს თუ არა უკრაინა რაკეტების ინტენსიურად გამოყენებას, როგორც საჭირო იქნება? პასუხი კი პირდაპირ არის დაკავშირებული არსენალზე, რომელსაც დასავლეთი მოგვაწვდის.

_ როგორ შეაფასებდით დონალდ ტრამპის 28-პუნქტიან „მშვიდობის გეგმას“ და მის ბოლო განცხადებებს?

_ ტრამპის გეგმაში ყველაზე საშიში არის არა ის, რაც წერია, არამედ ის, რაც არ არის ცნობილი და გაცხადებული. გეგმა აშკარად შექმნილია იმისთვის, რომ უკრაინა იძულებული გახდეს, დათანხმდეს რაღაც ფორმის „გაყინულ ზავს“, რომელიც რეალურად რუსეთის გამარჯვებაა. ტრამპის ლოგიკა მარტივია: „გააჩერეთ ომი ნებისმიერ ფასად“. მაგრამ ასეთი მიდგომა სრულიად უგულებელყოფს უკრაინის სუვერენიტეტს, საერთაშორისო სამართალსა და იმ ათასობით ადამიანს, ვინც ქვეყანა დაიცვა.

ეს გეგმა არის პოლიტიკური ნარკოზი. ის გვთავაზობს კონფლიქტის დროებით შეწყვეტას, რაც ტრამპს საშუალებას მისცემს, საჩვენებელი წარმატება მოიპოვოს, მაგრამ არ გვაძლევს გრძელვადიან უსაფრთხოებას. რუსეთი ამ ზავს გამოიყენებს ძალების აღსადგენად და რამდენიმე წელიწადში კვლავ შეუტევს უკრაინას – ოღონდ ამჯერად დასავლეთსაც, ევროპასაც და კავკასიის ქვეყნებსაც. ეს არის ბირთვული ნაღმი ევროპული უსაფრთხოების ფუნდამენტში.

რაც შეეხება უშუალოდ განცხადებებს, ტრამპი ახლა აშენებს ნარატივს, რომ თუ უკრაინა არ დათანხმდება გეგმას, მაშინ მან „უნდა გააგრძელოს ბრძოლა თავად“. ეს არის ზეწოლა, ეს არის პოლიტიკური იარაღი და ეს არის მოლაპარაკების ძალადობრივი ფორმა.

_ კიევში როგორ აღიქვამენ ამ გეგმას?

_ უკრაინაში ამას ნამდვილად არ უყურებენ, როგორც „მშვიდობის გეგმას“. სწორი სახელწოდება იქნებოდა: გეგმა უკრაინის იძულებითი კაპიტულაციისთვის.

მთავარი პრობლემა ის არის, რომ ტრამპის ადმინისტრაციის გარკვეული წარმომადგენლები პირდაპირ ამბობენ, _ თუ უკრაინა არ დათანხმდება ამ პირობებს, შესაძლოა შეწყდეს იარაღის მიწოდება.

უკრაინა ამას განიხილავს, როგორც შანტაჟს. და ეს ასეა.

_ თქვენი შეფასებით, რა რეაქცია ექნება ევროპას? შეძლებს თუ არა ის შეავსოს შესაძლო ამერიკული ვაკუუმი?

_ ევროპა დღეს ბევრად უფრო კონსოლიდირებულია, ვიდრე ორი წლის წინათ. მაგრამ ეკონომიკური და სამხედრო რეალობა მაინც ასეთია: ამერიკის გარეშე უკრაინის დაცვა გაცილებით რთული ხდება.

გერმანია, პოლონეთი, ბალტიის ქვეყნები ცხადად ამბობენ, რომ არ მიიღებენ გეგმას, რომელიც რუსეთს აძლევს ბონუსებს აგრესიისთვის.

მაგრამ რეალისტურად, ევროპას არ გააჩნია არც იმდენი საბრძოლო მასალა, არც იმდენი წარმოება, რომ სწრაფად შეავსოს ამერიკული დახმარება.

თუ ტრამპი რეალურად შეამცირებს მხარდაჭერას, უკრაინა მძიმე ზეწოლის ქვეშ მოექცევა.

_ და მაინც, რა სცენარს ელით 2025 წლის ბოლოსთვის?

_ არსებობს სამი სცენარი:

1. „ამერიკული ზეწოლა“ _ ყველაზე რეალური:

ტრამპი ამაღლებს ზეწოლას, უკრაინას სთავაზობს მძიმე პირობებს და პარალელურად ამცირებს იარაღს. უკრაინა აგრძელებს ბრძოლას, მაგრამ რთულ ვითარებაში. ევროპა ცდილობს კომპენსირებას, მაგრამ ტექნიკურად უჭირს;

2. „ევროპული გაღვიძება“ _ ოპტიმისტური

ევროპა იწყებს სამხედრო წარმოების მასშტაბურ ზრდას, უკრაინა იღებს სტაბილურ პაკეტებს და ინარჩუნებს ფრონტის ხაზს. ეს სცენარი რთულია, მაგრამ არა შეუძლებელი;

3. „გაყინული ზავი“ _ კრემლის ოცნება

ტრამპის ზეწოლის ფონზე რუსეთი მოითხოვს ტერიტორიული შეკავების ლეგიტიმაციას. უკრაინა ამას არ იღებს. მაგრამ თუ დასავლეთი დაჰყვება _ ეს იქნება რუსეთის ისტორიული გამარჯვება.

_ ბოლო კითხვა: რას ეტყოდით ქართველ მკითხველს, რომელსაც საკუთარი ქვეყნის გამოცდილებით კარგად ესმის რუსეთის საფრთხე?

_ მე ყოველთვის ვამბობ: საქართველო და უკრაინა ერთსა და იმავე ომში არიან, უბრალოდ სხვადასხვა სიღრმეზე.

რუსეთი არასოდეს დათმობს იმპერიულ პროექტს _ მისთვის ეს არის იდენტობის ნაწილი.

ამიტომ უკრაინის გამარჯვება მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ ჩვენთვის, არამედ საქართველოსთვის, ბალტიის ქვეყნებისთვის, ევროპისთვის _ ყველა იმ სახელმწიფოსთვის, რომელსაც სურს იცხოვროს თავისუფალ სამყაროში. ვუსურვებ გამარჯვებას საქართველოს, ევროპასა და თავისუფალ სამყაროს! უნდა ვთქვათ, რომ უკრაინის გამარჯვება ყველას გამარჯვების საწინდარი იქნება. ამდენად, მნიშვნელოვანია, რომ დღეს მსოფლიო მობილიზებული და ერთიანი იდგეს უკრაინის მხარეს, რათა ბოროტებამ, სახელად პუტიის რუსეთი, დაიჩოქოს და განადგურდეს. სხვა შემთხვევა უბრალოდ წარმოუდგენელია, ყველასთვის ცუდი იქნება.